بدون تاریخ بدون امضاء ، جشنواره فجر 1395

اصغر فرهادیسم نیمه حاد 

بدون تاریخ بدون امضا دومین ساخته وحید جلیلوند است ، فیلم اول او یعنی چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت دو سال پیش در جشنواره حضور داشت و موفق به دریافت سیمرغ هم در فیلم اولی ها شد ، انصافاً برای کار اول هم فیلم خوبی بود. دیدن فیلم قبلی کارگردان ، لیست بازیگران ، تعریف و تمجیدهای بسیار از فیلم در فضای مجازی و همچنین از سوی دوستان و صد البته کاندیداتوری فیلم در بخش های مختلف برای سیمرغ انتظارم را برای دیدن یک فیلم خوب دو چندان کرده بود .

فیلم خیلی خوب آغاز می شود و درگیر می کند بیننده را ، یک پزشک ( امیر آقایی ) با ماشینش به موتور یک خانواده فقیر می زند ، پدر خانواده ( نوید محمد زاده ) پسرش امیر علی را به بهداری نمی برد بعد از تصادف ، اما در ساعت سه شب حال پسر بچه (امیر علی ) خراب می شود و بعد از رسیدن به بهداری تمام می کند . کاوه که در پزشکی قانونی کار می کند روز بعد با جسد پسر بچه مواجه می شود در محل کارش و از اینجا درگیری او با وجدانش آغاز می شود . علت مرگ مصمومیت تشخیص داده می شود و پدر امیر علی(موسی) طبعاً خود را مقصر می داند چون گوشت مرغ مرده به خانواده اش داده و مصمویت ناشی از همین بوده . او به سراغ مرغ فروش می رود و پس از درگیری و ضد و خورد مرغ فروش به حالت کما می رود . کاوه نریمان اما فکر می کند علت مرگ می تواند ناشی از تصادف باشد و نمی تواند وجدانش را راضی کند . او در یک کشاکش با وجدان خودش است از انکار تا رویارویی و زیر بار رفتن که در جاهایی مضحک هم بنظر می رسد. در نهایت ما هم نمیفهمیم که بالاخره مرگ امیر علی ناشی از چه بوده ، هر چند سکوت کاوه در پاسخ به سایه ( هدیه تهرانی ) در سکانس آخر می تواند جواب را مشخص کند اما قطعی نیست .

پرداختن به موضوع اخلاق و وجدان بشری همواره در طول تاریخ مسئله بوده است ، فیلم سعی می کند حق را بین شخصیت ها تقسیم کند و با نسبی گرایی اخلاقی کسی را مقصر اصلی معرفی نکند ، این متد فرهادی است در قصه پردازی و جامعه شناسی . برای این ادعا و شباهت با کارهای فرهادی به فیلم های او باز میگردم.سوال باقی مانده  در ذهن از فیلم خوب درباره الی چیست ؟ اینکه الی زنده ماند یا نه ، در دریا غرق شد یا نه ؟ چی در جدایی سوال اصلی بود ؟ اینکه زن باردار به خاطر افتادن از پله ها بچه اش را از دست داد یا به خاطر تصادف ؟ سوژه فروشنده چی بود ؟ تجاوز ، بالاخره تجاوز شد یا نشد ؟ سوژه و سوال در ذهن بیننده در بدون تاریخ بدون اما چیست ؟ اینکه مرگ امیر علی به خاطر تصادف بود یا مصمومیت غذایی ؟ ایجاد این سوال ها در ذهن بیینده و قراردادن انها در مرکز یک دایره که در آن دایره، پرداختن به  معرفی شخصیت ها، اخلاق، وضعیت اجتماعی و طبقاتی و در نهایت با یک نسبی گرایی مسئله را حل نکردن و گذاشتن یک پایان باز ، روندی است که این فیلم ها دارند . اما با این تفاوت که یکی مولف است و یکی مقلد . فرهادی مولف این سبک است و موجی از کارگردان های حال حاضر مقلد. فیلمی چون ملبورن به صراحت از فرهادی کپی می کند ، اما جلیل وند در بدون تاریخ بدون امضاء نه با آن صراحت اما به شیوه ای دیگر متد فرهادی را برداشته و قصه اش را تعریف کرده . با دقت خوب در لایه های مختلف فیلم میتوان فهمید که از اصغر فرهادیسم رنج می برد کار . قصه ساختن با مثلاً شخصیت های خاکستری ، ایجاد سوال کردن در ذهن بیننده در مورد اتفاقات، ایجاد فضایی که بیننده به خود حق ندهد هیچ کس را شماتت کند یا قضاوت کند ، از این پدیده اگر سینمای ایران عبور نکند در همین سطح غلت خواهد خورد و کارهای فرهادی را بازتولید خواهد کرد. نمی دانم یک سینما چند اصغر فرهادی لازم دارد ؟ 

اگر فیلم به کل کاوه ای نداشت به نظرم فیلم بهتری میشد ، مرگ یک کودک به خاطر خوردن گوشت مرغ مرده، سوژه خوبی است برای نشان دادن فقر و زندگی پر مشقت سطوح پایین طبقاتی جامعه . فقر و نبود عدالت اجتماعی مسئله روز است و پر اهمیت اما چون سطحی به آن معمولاً پرداخته میشود برای ما ملال آور هم می شود.بدون تاریخ بدون امضا موضوعش فقر نیست ، موضوعش به نظرم همان بیان دوباره نسبی بودن انسان ها و اخلاقیاتشان است . اینکه نمی توان قضاوتشان کرد ، اینکه هر عملی و تصمیمی در شرایط مختص به آن به نظر توجیه پذیر است اگر منطقی هم نباشد.

نوید محمد زاده بازیگر خوب و دوست داشتنی است اما دارد تکراری می شود باید فکری برای ایفای نقش های جدید بکند .بازی امیر آقایی خوب بود اما هدیه تهرانی بد بود. امیدوارم جلیلوند حداقل مانند کار اولش , چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ٬ فیلم بسازد در آینده .